Fotoverslagen

De oorlog in Oekraïne bewijst dat we steeds meer rekening moeten houden met zogenoemde hybride dreigingen. Dit was daarom het thema van een door ASIS Benelux en Vereniging Beveiligingsmanagers Nederland (VBN) georganiseerde bijeenkomst in legerplaats ’t Harde op de Veluwe.

In het dagelijkse nieuws gaat vrijwel alleen aandacht uit naar het menselijke leed en de verwoestingen die door de traditionele oorlogsvoering van de Russen wordt veroorzaakt. Minder bekend is dat de oorlog ook in ‘cyberspace’ wordt gevoerd en dat uitgebreid gebruik wordt gemaakt van manipulatie om de mening van de bevolking in en buiten Rusland te beïnvloeden. Kolonel Peter Pijpers is gepromoveerd op het onderwerp digitale dreigingen en vertelde uitgebreid over de rol van informatie in de moderne oorlogsvoering. “Informatie is heel goed als wapen te gebruiken en heeft veel impact op de maatschappij. De vraag is nu hoe je informatie uit cyberspace kunt gebruiken om je te verdedigen tegen hybride dreigingen.” Bij moderne oorlogsvoering gaat het niet meer alleen om legers die tegen elkaar vechten. Landen proberen ook elkaars economie en infrastructuur te raken. Voorbeelden zijn de sancties tegen Rusland, dat op zijn beurt dreigt de gaslevering te staken. “Nederland is niet in oorlog, maar heeft er wel last van. Kijk maar naar de brandstofprijzen.”

Digitale ondermijning
Het belang van informatie wordt volgens Pijpers sterk onderschat. “Is er een ministerie van Informatie? Wie gaat er eigenlijk over? Digitale ondermijning kan een heel land ontwrichten. Bijvoorbeeld door verkiezingen te beïnvloeden. Dat gaat tegenwoordig steeds makkelijker, omdat iedereen van alles kan publiceren, zonder dat er een vorm van toetsing plaatsvindt. De meeste mensen geloven helaas alles wat zij op internet lezen.” De kolonel beschreef hoe geraffineerd verspreiders van ‘fake news’ te werk gaan. “Als je de tijd krijgt om na te denken, merk je wel wat je wel of niet kan vertrouwen, maar mensen worden min of meer gedwongen om impulsief te reageren. Het wordt onmogelijk gemaakt om het rationele brein te gebruiken, bijvoorbeeld door iemand te overladen met informatie, zodat alleen het perifere brein wordt gebruikt. Dat is hoe statelijke manipulatie werkt. In Oekraïne bleef het effect beperkt, waardoor het Rusland niet lukte om bij de bevolking draagvlak te krijgen voor de ‘speciale militaire operatie’.”

De uitdaging om informatie te valideren
Oud-MIVD-er en informatiespecialist Arno Reuser ging in op OSINF (open source information) en OSINT (open source intelligence). Hij hield zich daarmee al bezig toen internet nog amper bestond. Toen was het een aardige uitdaging om inlichtingen te verzamelen. Tegenwoordig wordt de maatschappij overspoeld met informatie, maar is het nog steeds een uitdaging om die informatie gevalideerd te krijgen. Wat is waar en wat is niet waar? Als voorbeeld noemde de spreker een zware crimineel in een Amerikaanse gevangenis. Hij mocht gebruik maken van internet en stuurde uit naam van de minister een e-mail naar de directie van de gevangenis, met een verzoek tot vrijlating. En zo kwam hij vrij! Reuser legde kort uit hoe een e-mail header is te openen en hoe daaruit is af te leiden of de e-mail te vertrouwen is of niet. Zekerheid geeft dit niet, maar de meeste nep-mails zijn zo wel te herkennen. Het blijft niettemin lastig om aan betrouwbare informatie te komen en die doelmatig te gebruiken. “Mensen willen niet altijd de objectieve waarheid horen.”

Desinformatie als wapen
Hoe desinformatie als wapen ingezet kan worden, werd toegelicht door Gwenda Nielen, voormalig luitenant-kolonel van de landmacht en deelneemster aan Expeditie Robinson. Haar missie is het weerbaarder maken van mensen tegen desinformatie en dat doet zij sinds kort vanuit haar eigen bedrijf TILT. “Niemand is in staat om informatie objectief te beoordelen en daar maken verspreiders van desinformatie handig gebruik van. Eerst wordt onzekerheid gecreëerd. Daarna wordt mensen verteld wat zij graag willen horen. Mensen houden er nu eenmaal van om vooroordelen bevestigd te krijgen. Zo wordt het brein in de hoogste versnelling gebracht en het rationele vermogen uitgeschakeld. Als dat eenmaal gebeurd is, wordt het makkelijk om mensen nadelige beslissingen te laten nemen. Rusland maakt hiervan grootschalige gebruik, bijvoorbeeld door de Oekraïense regering als neo-nazi’s af te schilderen en te beweren dat het land bio-laboratoria heeft voor biologische oorlogsvoering. Maar ook Oekraïne verspreidt desinformatie om het moreel van de bevolking hoog te houden. Bijvoorbeeld over een piloot die veertig Russische straaljagers zou hebben neergehaald.” Desinformatie is volgens Nielen niet te voorkomen, maar je kan je er wel weerbaarder tegen maken met Information Resilience. Zij ontwikkelde hiervoor een aantal ‘serious games’ voor onder andere het onderwijs.